تحرک اجتماعی چیست؟ یکی از پرسش‌هایی که در جامعه شناسی رواج دارد و معمولا همواره از زاویه‌های مختلف در کشورهای گوناگون مورد بررسی قرار می‌گیرد، تحرک اجتماعی است. دلایل یافتن این نوع اتفاقات می‌تواند ناشی از عوامل بسیار زیادی باشند که در ادامه می‌خواهیم به یک توضیحات اجمالی راجع به این مقوله بپردازیم. با انواع تحرک اجتماعی چیست؟ آشنا شده و نیز نمونه سوالات مرتبط با این سوال را به همراه جواب برای دوستان کلاس دهم در انتهای این مقاله ذکر کنیم.
تحرک اجتماعی چیست؟
تحرک اجتماعی یکی از تعاریفی است که در اجتماع به حرکت کردن افراد از یک منزلت اجتماعی به منزلتی دیگر گفته می‌شود. در این حالت ممکن است افراد به منزلت بالاتر یا پایین‌تر تحرک یابند. این مورد می‌تواند از یک سطح به سطح دیگر در شغل نیز انتقال یابد. این موضوع می‌تواند دلایل اجتماعی، اقتصادی و نیز سیاسی بسیاری داشته باشد و نیز گستره آن در زندگی روزمره نیز شامل اکثریت جامعه شود. موضوع تحرک اجتماعی از زمان شکل گیری جامعه‌شناسی بخشی از دانش تجربی تلقی می‌شود که بعد از جنگ جهانی دوم باید آن را از جمله بسترهای تحقیقی در این رشته تلقی کرد. در علوم مختلف جامعه شناسی، تحرک اجتماعی به عنوان یک نوع از دگرگونی در اجتماع تلقی خواهد شد یا می‌تواند بخشی از آن به شمار آید. با این وجود تحرک اجتماعی را می‌توان در قشربندی و طبقه‌بندی به خصوص در نابرابری‌های اجتماعی مشاهده و مورد بررسی قرار داد.
تحرک اجتماعی در انگلیسی با عنوان Mobility شناخته می‌شود. در درسنامه جامعه شناسی ۱ در کلاس دهم، در رشته ادبیات و علوم انسانی و معارف، پاسخ به این پرسش که تحرک اجتماعی چیست؟ بدین شرح آمده است:
- جابه‌جایی افراد از یک موقعیت اجتماعی به موقعیت اجتماعی دیگر را به عنوان تحرک اجتماعی می‌گویند. این نوع تحرک می‌تواند خود انواعی داشته باشد.
موقعیت اجتماعی در این تعریف بدان معناست که فرد در یک جامعه یا یک گروه اجتماعی، منزلت و جایگاهی دارد که می‌توان با شناخت آن جایگاه، در رابطه با فرد اطلاعاتی را بدست آورد. این اطلاعات شامل موارد زیر می‌باشند:
- این فرد با چه کسی در ارتباط می‌باشد؟
- ما باید به عنوان کسی که شهروند هستیم، خانواده یا آشنای او هستیم، چه انتظاری از او داشته باشیم؟ چه کارها و وظایفی نسبت به او داریم؟
- برحسب اینکه تحرک اجتماعی چیست؟ چگونه باید با این افراد برخورد و رفتار کنیم.
انواع تحرک اجتماعی چیست؟
به طور کلی می‌توان در رابطه با اینکه انواع تحرک اجتماعی چیست؟ به ۳ مورد اشاره کرد که به شرح زیر می‌باشند:
- صعودی: اولین مورد که معمولا نشان از موفقیت اجتماعی منزلت و جایگاه فرد دارد، حالت صعودی است. در این صورت فرض کنید کارمندی در یک اداره پس از گذراندن دروس وارد می‌شود. این یک نوع موفقیت و صعود در تحرک اجتماعی او است. حال او پس از چند سال سابقه می‌تواند جایگزین ارشد خود شده تا آنکه به پس از چندین سال تلاش، به مدیریت یک مجموعه برسد.
- افقی: در حالتی که این فرد در زمانی که یک مهارت را می‌خواند و یا دانشجو است، نتواند وارد سازمان شود و به هدف خود برسد، ممکن است یک رشته دیگر را دنبال کند و به دنبال علم دیگری به صورت دانشجو یا همان موقعیت قبلی خود باشد. در این حالت تحرک اجتماعی او به صورت افقی است. همچنین در حالتی که این کارمند از یک اداره به اداره‌ای دیگر منتقل شود، همان جایگاه و مسئولیت را دارد و به همین خاطر می‌توان در پاسخ به اینکه تحرک اجتماعی چیست؟، نوع آن را افقی دانست.
- نزولی: برخلاف دو روند قبلی، حالت نزولی تحرک اجتماعی یک نوع پسرفت در غالب موارد درنظر گرفته می‌شود. در این حالت کارمند می‌تواند با پس از پذیرش در اداره، در صورتیکه نتواند به خوبی مسئولیت‌های خود را انجام دهد، از آنجا اخراج شود. با این حال تحرک اجتماعی از نوع نزولی، تنها به دلایل عدم شایستگی رخ نمی‌دهد بلکه می‌تواند در اثر افزایش بار مالی اداری، از بین رفتن شغل و موارد دیگر ایجاد گردد.
انسداد اجتماعی چیست؟
یکی از موضوعات بسیار مهم در تعریف تحرک اجتماعی چیست؟، موضوع انسداد اجتماعی است که در این حالت معمولا دو نوع نزولی و صعودی (رایج‌تر است) از تحرک اجتماعی وجود ندارد. انسداد اجتماعی در جوامع گذشته و برخی موارد امروزی، منجر شده است تا افراد مستضعف و کسانی که از جامعه، خدمات و امکانات رفاهی کمتر برخوردار هستند، محروم شوند. محرومیت این دسته از افراد عموما براساس ویژگی‌های اکتسابی است. در حالت دیگری از انسداد اجتماعی، می‌توان به نوعی اشاره کرد که انسداد به موقعیت‌های بالاتر اجتماعی می‌تواند دلایل دیگری براساس ملیت، نژاد، وراثت و پارامترهای دیگر که غالبا پارامترهای انتسابی هستند، داشته باشد.
تحرک اجتماعی درون و میان نسلی
نمونه دیگری که می‌توان راجع به نوع تحرک اجتماعی چیست؟ بیان کرد، تحرک اجتماعی درون یک نسل و نیز در دو نسل است (یک فرد در زندگی خود – یک فرد نسبت به والدینش). در این حالت مثالی که می‌توان زد عبارتند از:
- تحرک درون نسلی: در این حالت یک فرد درون یک خانواده می‌تواند از طریق ورزش، علم، فعالیت هنری و اقتصادی یا موارد دیگر، نسبت به خواهر، برادر یا همکلاسی خود موقعیت اجتماعی‌اش را بهبود بخشد.
- تحرک میان نسلی: در این حالت فرزند خانواده می‌تواند با دانش و علاقه مشترک به موقعیت اجتماعی پدرش یا مادرش ارتقا یابد. این موقعیت می‌تواند از نظر اقتصادی نیز انجام شود. یا بالعکس، براثر اعتیاد و بی‌مبالاتی، آن را از دست بدهد.
نمونه سوالات مرتبط با تحرک اجتماعی در متوسطه اول
حال همانطور که قول داده بودیم، برخی از نمونه سوال‌های مرتبط با تحرک اجتماعی چیست؟ را برای کلاس دهمی‌ها بیان می‌کنیم که عبارتند از:
- چگونگی کسب هویت اجتماعی در حالت انتسابی را تشریح کنید:
- در این حالت باید گفت افراد در بدو هویت اجتماعی انتسابی را در محیط خانواده دریافت می‌کنند. سپس با گذر زمان و وقوع برخوردها اجتماعی، کسب مهارت و دانش هویت اکتسابی خود را بدست خواهند آورد. در انتها با هویت اجتماعی جدید خود در جامعه حضور خواهند داشت.
- انواع تحرک اجتماعی را با ذکر مثال توضیح دهید:
- تحرک صعودی: نوعی از تحرک است که در آن افراد از یک موقعیت اجتماعی به موقعیتی بالاتر ارتقا می‌یابند. مانند ارتقا برنامه نویس مبتدی به ارشد.
- تحرک افقی: جابه‌جایی افراد از یک موقعیت اجتماعی به موقعیت مشابه. مانند انتقال یک رفتگر از یک منطه شهرداری به منطقه‌ای دیگر.
- تحرک نزولی: نوعی تحرک که فرد به یک موقعیت اجتماعی پایین‌تر سوق داده می‌شود. مانند عزل یک وزیر یا مقام رده بالا از موقعیت خود.